De Dodelijke Omhelzing Van De VVD

Caravaggio c. 1602

Verschillende commentatoren hebben de afgelopen tijd opgemerkt dat de VVD van Rutte de eurosceptische partij van Nederland is geworden:

"Demissionair premier Mark Rutte (VVD) is de verpersoonlijking van de eurosceptische koers van Nederland." (lees hier)

Maar de VVD is in wezen helemaal geen eurosceptische partij. Feit is dat de VVD nooit een tegenstander is geweest van de uitbreiding van de macht van de EU. Sterker nog, als regeringspartij heeft de VVD hoogstpersoonlijk ingestemd met belangrijke mijlpalen in de ontwikkeling van de EU, zoals het Verdrag van Maastricht (1992, Lubbers III), dat ook in de invoering van de euro voorzag, en met de deelname van Nederland aan het Bolognaproces (1999, Paars II). En VVD-coryfeeën zoals Frits Bolkestein en Neelie Kroes hebben graag een functie als EU-commissaris aanvaard.

Ook het optreden van Mark de 'nee-zegger' Rutte in de afgelopen jaren is niet bepaald Eurosceptisch te noemen. Onder de vleugels van Duitsland heeft Rutte zich weliswaar hevig verzet tegen de vorming van een schuldenunie en tegen een al te softe aanpak van de problemen met Griekenland en Spanje, maar de logica daarachter was vooral een economische logica. Maar juist waar de soevereiniteit van Nederland wel in het geding was, zoals de oprichting en de bevoegdheden van het ESM, heeft Rutte geen nee gezegd. Waar het gaat om de overdracht van bevoegdheden aan Brussel zijn Rutte en de VVD misschien terughoudend, maar zeker geen principiële nee-zeggers:

"De uitspraken van Dijkhoff passen binnen de VVD-lijn dat ontwikkelingen in de Europese Unie stap voor stap bezien moeten worden. Sowieso mogen er "niet meer beslissingsbevoegdheden aan de Europese Unie worden overgedragen", aldus Dijkhoff. 'We hebben al een hele hoop afgesproken waarvan we nog moeten kijken wat de gevolgen zijn. Dan kunnen we niet meteen weer verder gaan sleutelen. Ga nou eens aan de slag met de afspraken die we al hebben, dan kunnen we vanzelf bezien óf er meer nodig is, en wát.'" (lees hier)

De positie van de VVD t.o.v. de EU is sterk bepaald door de gedachte dat de interne Europese markt bevorderlijk,  zo niet noodzakelijk is voor onze welvaart en dat het bestaan en functioneren van die markt om een compacte doch sterke EU vraagt. Dit is de simpele logica die de VVD aan de EU bindt:

"Europese samenwerking is voor de VVD van groot belang. Deze heeft Nederland en Europa een historisch ongekende periode van vrede, veiligheid en welvaart gebracht. Als relatief klein land met een ijzersterke handelstraditie heeft Nederland daarbij vooral geprofiteerd van de gemeenschappelijke interne markt, de open grenzen. Die interne markt verder versterken en zo kansen creëren voor het Nederlandse bedrijfsleven is voor de VVD de eerste prioriteit in Europa." (lees hier) 

Deze logica impliceert niet dat de VVD noodzakelijk een federale Europese regering zou steunen. Maar als de eurocrisis een iets duidelijk heeft gemaakt, is dat het functioneren van de Eurozone sterk afhankelijk is van de politieke eenheid binnen Europa. De eurocrisis is in eerste instantie een politieke crisis en daarom is de oplossing van de crisis in de kern ook een politieke oplossing en dat weten ze bij de VVD ook. Omdat de VVD sterk aan het behoud van de euro en de Europese economische samenwerking hecht, is het best voorstelbaar dat de VVD een heel eind mee zou willen gaan met de logica van 'meer Europa'. Deze mogelijkheid is in ieder geval ingebouwd in het ideologische DNA van die partij.

De sterke economische oriëntatie van de VVD zou die partij ook op een andere manier in de richting van 'meer Europa' kunnen bewegen. Uit economische motieven hecht de VVD zeer sterk aan een goede politieke verstandhouding en afstemming met Duitsland. De VVD zou daarom niet geneigd zijn om in deze kwestie een geheel andere positie in te nemen dan die van Duitsland. De houding van Duitsland t.a.v. de EU, en zeker naar aanleiding van de eurocrisis, is een boeiend en ingewikkeld verhaal waar hier geen plaats voor is. Maar zoals het nu naar uit ziet zijn de grote Duitse politieke partijen, zoals o.a. Merkels CDU, de SDP en de FDP, in principe voor een verdere uitbreiding en verdieping van de politieke samenwerking in Europa.

"In fact, what Merkel and her party are piecing together is a radical vision of the EU in a few years time - a deep fiscal and political union. The fiscal side involves tax harmonisation, a tightly policed Stability and Growth Pact with automatic sanctions for countries that breach debt and deficit rules, and the possibility of an EU Commissioner responsible for directly intervention to oversee budgetary policy in a crisis-hit country." (lees hier)

Mede onder de druk van de PVV en de SP heeft de VVD zich in de afgelopen tijd vaak tegen de groeiende invloed van 'Brussel' uitgelaten. Maar we moeten ook hier de ideologische invalshoek van de VVD niet uit het oog verliezen. Als een liberale partij is de VVD van oudsher voor een kleine overheid, die zich bezig houdt met een beperkt aantal kerntaken en de rest aan de samenleving overlaat. De kritiek van de VVD op Brussel is ook vooral in die context te begrijpen. De VVD is niet principieel tegen Brussel, maar tegen een groot Brussel, tegen een uit de hand gelopen Europese bureaucratie die zich te veel met de individuele Europese samenlevingen gaat bemoeien:

Maar de VVD wil ook een liberaal Europa. Dat betekent dat ook in Europa de overheid klein, zuinig en efficiënt moet zijn. Niet méér Europa maar een wérkend Europa. En daar is nog een wereld te winnen. Voor de VVD staat Nederland midden in de Europese Unie. Maar de VVD heeft veel kritiek op de Brusselse bureaucratie: de regelzucht, de geldverspilling en de inefficiëntie. De Europese Commissie en vooral het Europees Parlement proberen zichzelf belangrijker te maken door meer te doen, maar zij zouden vooral hun huidige taken beter moeten uitvoeren."(lees hier) 

In de aanloop naar de verkiezingen van september 2012 heeft de VVD de rol op zich genomen van de eurosceptische partij van Nederland. Als de analyses van de verkiezingsuitslag kloppen, dan hebben ook veel eurosceptici hun stem aan de VVD gegund:

"Maar laten we niet vergeten dat het verlies van de PVV in belangrijke mate moet worden toegeschreven aan het feit dat de VVD in hoge mate het eurosceptische sentiment heeft geabsorbeerd. Mark Rutte heeft nadrukkelijk te kennen gegeven dat hij afkerig is van steeds weer nieuwe steunoperaties voor Griekenland en andere Zuid-Europese broeders. Ook heeft hij zich gekant tegen substantiële overdracht van nationale soevereiniteit." (lees hier)

Het is echter zeer de vraag of eurosceptici in Nederland blij moeten zijn met deze ontwikkeling. Ik heb mijn twijfels. De liefdevolle omhelzing van het euroscepticisme door de VVD lijkt een klassiek geval te zijn van wat sociologen coöptatie noemen. Vertegenwoordigers van de status quo, in casu de VVD, incorporeren onwelgevallige politieke standpunten, het hardcore euroscepticisme, in een afgewaterde vorm om daarmee een bedreiging voor de pro-Europese status quo af te wenden. Een succesvolle coöptatie betekent doorgaans dat die onwelgevallige politieke standpunten een zachte en snelle dood tegemoet gaan. Dit is helaas ook wat het euroscepticisme in Nederland te wachten staat, tenzij het weer opgeëist zou worden door een echte en serieuze eurosceptische partij.