Elsevier.nl, zaterdag 17/05/2014:
"Bijna 80 procent van de Nederlanders interesseert zich volgens peilingen niet voor de verkiezingen van het Europees Parlement. Toch kan de kiezer zich maar beter bekommeren om deze verkiezingen. Ze gaan namelijk over de toekomst van de Europese Unie en dus van Nederland." (lees hier)
In de democratische traditie heeft stemmen twee verschillende functies. In de populistische traditie ziet men stemmen als een daad van wilsuiting en verkiezingen als de manier waarop de wil van het volk tot uiting wordt gebracht. De wil van het volk, zoals die in verkiezingen geuit wordt, is dan maatgevend voor het doen en laten van politici wier taak is om de wil van het volk te interpreteren en te implementeren. In de liberale traditie heeft stemmen een minder ambitieuze controlefunctie. Met periodieke verkiezingen kunnen burgers slechte regeringen en politici naar huis sturen. Politici en regeringen moeten zich dan een beetje gedragen als zij verder willen. Maar de Europese verkiezingen kunnen deze functies niet vervullen.
Om met de liberale controlefunctie te beginnen, bij de Europese verkiezingen wordt er een nieuw Europees Parlement gekozen (althans, zo wordt het voorgesteld). De uitvoerende en wetgevende macht van de EU, de Europese Commissie, blijft daarbij geheel buiten schot. Er zijn geen mechanismen en dwarsverbanden die de Commissie, de Europese regering, kwetsbaar maken voor de uitslagen van de parlementsverkiezingen. Dat kenmerkende aspect van democratische verkiezingen waarbij regeringen voor hun politieke leven moeten vrezen ontbreekt hier in zijn geheel.
Wat in principe overblijft is de minder belangrijke mogelijkheid om individuele parlementariërs en Europese fracties op hun wanprestaties aan te spreken. De kiezer kan die personen en fracties vooral aanspreken op de manier waarop zij de Commissie controleren en op de wetten en besluiten die zij steunden of tegen zijn geweest. Maar dat impliceert wel dat men specifieke personen en/of fracties op
hun politieke wanprestaties kan aanspreken en in het Europese politieke systeem is dit nog niet zo makkelijk:
"Wie weet hoe de besluitvorming in Europa gaat, kan niet anders dan concluderen dat het eerste bezwaar terecht is. De besluitvorming is ondoorzichtig en de kiezer kan nauwelijks iemand ter verantwoording roepen voor de door Europa genomen besluiten. Want iedereen kan zich altijd achter anderen verschuilen."
"In feite wordt er geen Europees Parlement gekozen, maar een verzameling nationale delegaties. Die groeperen zich dan weer in 'Europese fracties', die onderling zeer heterogeen zijn. Het CDA zit in één fractie met de partij van Berlusconi en Viktor Orbán. Deze partijen bepalen straks dus mede het beleid dat de CDA-delegatie in het Parlement gaat voeren. Weet de CDA-stemmer dat wel? Ook het feit dat VVD en D66, die een totaal andere visie op Europa hebben, in één fractie zitten, staat haaks op fundamentele democratische beginselen als duidelijkheid en 'afrekenbaarheid'".(lees hier)
Hoe zit het met de andere functie van stemmen dan? Door op een bepaalde nationale delegatie te stemmen stem je op een politiek programma en op een bepaald politiek gedachtegoed. Daarmee breng je je eigen politieke wil tot uiting, die door die Europese delegatie vertegenwoordigd wordt en op die manier politieke invloed kan hebben. Klinkt goed, maar niet onproblematisch. Ten eerste, in Europese verkiezingen stem je niet op homogene partijen, die vervolgens kunnen gaan regeren, en dus jouw wil in wetten en beleid tot uiting kunnen brengen. Je stemt op nationale delegaties die samen met andere nationale delegaties in heterogene Europese fractieverbanden de Europese regering een beetje kunnen controleren, her en der kunnen adviseren en op bepaalde gebieden ook samen met de Commissie wetten maken.
De invloed van de vertegenwoordigers van jouw politieke wil in het parlement is dus zeer beperkt, omdat de bevoegdheden van het parlement op zich al behoorlijk beperkt zijn, en omdat de invloed van de nationale delegaties, de vertegenwoordigers van jouw wil, weinig invloed in het parlement hebben. Je moet je voorstellen dat die nationale delegatie waarop je gestemd hebt, om invloed op het Europese beleid te kunnen uitoefenen eerst binnen haar eigen Europese fractie compromissen moet gaan sluiten. Daarbij treft ze andere nationale delegaties met hun eigen nationale belangen en uiteenlopende ideologieën en standpunten. Het programma waarvoor je gestemd hebt is dus al in deze fase behoorlijk afgewaterd. Vervolgens moeten ook de fracties in het parlement gezamenlijke standpunten innemen en ook hier heeft men met een wirwar van nationale belangen en ideologische uitgangspunten te maken. Dat de uitkomst van dat onwaarschijnlijk ingewikkelde en ondoorzichtige proces jouw standpunt vertegenwoordigt is moeilijk vol te houden, en dit is nog maar een deel van het verhaal.
Een ander probleem met die inhoudelijke functie is dat de genoemde Europese fracties, waarin de landelijke delegaties waarop we mogen stemmen terecht komen, eigenlijk geen homogeen politiek gedachtegoed voorstaan, maar een verzameling van soms zeer uiteenlopende politieke programma's en ideologieën. Dus bijvoorbeeld, als je Europees op de VVD stemt, dan weet je misschien wel waar de VVD in Europa voor staat. Maar doordat de VVD vervolgens in een heterogene Europese fractie terecht komt heb je op dat niveau geen idee meer waar je op gestemd hebt. Je weet hooguit dat je indirect op een fractie heb gestemd die zowel voor als tegen een federaal Europa is, om iets te noemen. De geachte dat die Europese fracties, via een coherent gedachtegoed de gezamenlijke wil van hun kiezers vertegenwoordigen is daarom schromelijk overdreven.
Het is dus duidelijk dat de Europese verkiezingen de bovengenoemde democratische functies niet of nauwelijks kunnen vervullen. Stemmen is in die zin betekenisloos. De enige functie van de Europese verkiezingen is dat men daarmee een zekere vage legitimatie, een soort van erkenning, verleent aan een ondemocratische en volstrekt incompetente politieke entiteit.
