"Precies honderd jaar geleden begon de Eerste Wereldoorlog. Een verschrikkelijk en zinloos conflict. Ook toen waren de media bezig met het ophitsen van het volk, met onvoorzienbare gevolgen: complete horror in Europa. Ik hoop dat u mij niet verkeerd begrijpt: president Poetin is een dictator en de kwestie rond Oekraïne moet diplomatiek en rechtvaardig worden opgelost. Zinloze oorlogen ontstaan door een teveel aan emoties en verkeerde berekeningen. Ze beginnen altijd onverwacht [...]" (lees hier)Een van de belangrijkste argumenten voor het bestaan van de EU en voor een verdergaande politieke en economische Europese integratie is de gedachte dat het Europese nationalisme een van de voornaamste oorzaken was voor de twee rampzalige wereldoorlogen van de 20ste eeuw, die tientallen miljoenen mensen het leven hebben gekost en Europa verwoestten. Door de verdergaande eenwording van Europa zou dit destructieve nationalisme in toom gehouden worden en op de lange termijn misschien zelfs verdwijnen: de Verenigde Staten van Europa (VSE) als garantie voor de eeuwige vrede.
Maar dit argument bevat een zekere paradox. Want de vorming een verenigd Europa gaat niet alleen om de beslechting van de interne nationale grenzen en loyaliteiten, maar ook om de vorming van externe grenzen: fysieke, politieke, juridische en culturele. De vorming van de VSE is dus niet een proces waarbij men zich louter tegen het eigen sterk nationalistische verleden afzet, maar ook en proces waarbij men zich in het heden ten opzichte van de 'buitenwereld' als een herkenbare entiteit met eigen fysieke grenzen, een eigen politieke wil en eigen belangen en waarden, definieert en positioneert.
Dat tweede proces is noodzakelijk exclusief en dialectisch en daarom ook vrij gemakkelijk antagonistisch. In de Europese poging om het eigen verleden te ontsnappen, worden dus dezelfde potentieel destructieve krachten losgemaakt waaraan men zo fanatiek probeert te ontsnappen. Complexe gebeurtenissen zoals de huidige crisis rond Oekraïne laten zich natuurlijk niet in een enkelvoudige verklaringen vatten. Maar het gedrag van de EU en van grote delen van de Europese media doet mij vermoeden dat het hier, in tegenstelling tot wat de heer Elian zegt, niet louter om een dweperig Europees messianisme gaat: de EU is ook bezig om zichzelf te positioneren en te definiëren.
Dit proces, zoals gezegd, is noodzakelijk exclusief en dialectisch en kan dus ook in een gevaarlijke antagonistische identiteitspolitiek omslaan, zeker als hetzelfde proces ook aan andere andere kant van de grens aan de gang is. Wat in het geval van de EU nog meer een rol speelt is de zwakke Europese politieke eenheid en de zwakke Europese loyaliteit. Tegen deze achtergrond zouden onze meester in Brussel grote mate van zelfbeheersing moeten betrachten om de verleiding van een antagonistische politiek te kunnen weerstaan. Een externe gemeenschappelijk vijand is immers een bekend bindmiddel. De kans dat de EU en Rusland in een antagonistische dynamiek verzeild raken, is daarom niet afwezig. Antagonistische politiek leidt niet noodzakelijk tot een oorlog, maar kan in een oorlog ontaarden en zou in ieder geval schadelijk zijn.
De toekomst is wat dat betreft heel lastig te voorspelen. Men zou er in ieder geval wel verstandig aan doen om te beseffen dat de fanatieke ontmanteling van het Europese nationalistische verleden zijn eigen gevaren heeft, dat dit fanatisme dezelfde oude demonen in een ander gedaante oproept.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten